Cümlenin Ögeleri

Bir cümleyi oluşturan sözcükler, cümle içinde değişik görevler üstlenir. Bu görevli sözcük ya da söz gruplarının her biri cümlenin bir ögesidir.
Cümlenin temel ögeleri özne ve yüklemdir. Özne ve yüklemin anlamını etkileyen diğer ögeler yardımcı ögelerdir.
Yüklem
Cümlede yargıyı bildiren ögesidir, bu yüzden de cümlenin ana unsurudur. Cümledeki diğer ögeler, yükleme sorulan sorularla bulunur.
*Zaman onun için çok önemlidir.
Bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak.
*Toprak her gün bin bir özenle süslenir.
Özne
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi gerçekleştiren ögedir.
Özneyi bulmak için yükleme ” kim, ne” soruları sorulur.
*Beni en çok onlar ilgilendirmişti. (ilgilendiren kim?)
*En güzel yıllarım köyde geçti. (geçen ne?)
* Buradaki tepeler baştan başa ormanla kaplıydı. (ormanla kaplı olan ne?)
*Bu kitabı bana babam aldı. (alan kim?)
Özne Çeşitleri
Gerçek özne: Yüklemin bildirdiği işi bizzat yapan öznedir. Iki şekilde görülür.
Açık özne: Cümle içinde açık bir şekilde gösterilir.
*Garsonlar düğünden sonra masaları topladı.
Gizli Özne: Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak yüklemin taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir.
*Yemekten sonra sofrayı topladılar. (Onlar)
Sözde Özne: Edilgen çatılı cümlelerde özneyi bulmak için yükleme sorulan ”ne, kim” sorularına yanıt vererek özne gibi görünen, gerçekte özne olmayan ögedir.
*Bütün yolcular hava alanında tek tek arandı.
(Yükleme sorulan ” Aranan kim? sorusuna ” yolcular” aslında işi yapan değildir. İşi yapan bilinmemektedir fakat ögeler ayrılırken  ”yolcular” sözcüğü yanıt verdiği için özne olarak bu kelime alınır.)
*Ablamlar camları tek tek sildiler. (etken Çatı)
(Özneyi bulmak için sorulan  ” silen kim? ” sorusuna gerçek bir özne yanıt verir.
Camlar tek tek silindi. ( edilgen Çatı)
(Özneyi bulmak için sorulan ”Silinen ne?’ ‘ sorusuna  ” camlar” sözcüğü yanıt verse de  ” camlar” aslında işi yapan olamaz, bu yüzden sözde özne kabul edilir.) Bozulan aracı sanayiye çektiler. ( Gerçek özne-onlar)
*Bozulan araçlar sanayiye çekildi (sözde özne)
*İşçiler eşyaları topladı. (gerçek özne)
* Eşyalar toplandı. (Sözde özne)
* Rüzgar bütün ağaçları devirdi. (Gerçek özne)
*Bütün ağaçlar devrildi. (sözde özne)
Not:
Sözde özne, etken çatılı cümlelerin Edilgen çatıya dönüştürülmesiyle ortaya çıkar. Etken çatıdaki nesne, Edilgen çatılı cümlede sözde özneye dönüşür.
Örtülü Özne: Sözde öznenin kullandığı cümlelerde,yüklemde bildirilen işi gerçekte yapan ” tarafından, nedeniyle, yüzünden, dolayısıyla, etkisiyle,…) gibi kelime veya ” ce, ..ca” ekiyle belirtilmişse bu özneye örtülü özne denir.
Bozulan aracı sanayiye çektiler. (gerçek özne)
Bozulan araçlar sanayiye çekildi. (sözde özne)
Bozulan araçlar çekici tarafından sanayiye çekildi. (örtülü özne)
*işçiler eşyaları topladı. (gerçek özne)
Eşyalar toplandı (sözde özne)
Eşyalar işçilerce toplandı. (örtülü özne)
Not: 
Sözde özne ve örtülü özne yalnızca edilgen çatılı cümlelerde bulunur.
Açıklamalı Özne: Öznenin ara sözle verilmesidir. Ara sözlerin başına ve sonuna da virgül ya da kısa çizgi konur.
*Abi, en güvendiğim insan, yarın askerden dönüyor.
*Ankara,Türkiye’nin başkenti, yine kara teslim oldu.
Pekiştiririlmiş Özne: Özneyle birlikte dönüşlülük zamirinin kullanılmasıdır.
*Bu elbiseyi ben kendim diktim inan ki.
*Yaptıklarını o kendisi anlatsın sana.
Not:
Pekiştiririlmiş özne öğrenciler tarafından gereksiz sözcük kullanmaktan kaynaklanan anlatım bozukluğu zannedilebilmektedir. Bu özneler anlatım bozukluğu sayılmamaktadır.
Nesne(Düz Tümleç)
Öznenin yaptığı eylemden etkilenen ögedir. İkiye ayrılır.
Belirtili Nesne: Yükleme sorulan ” neyi, kimi” sorularına cevap verir.
*Kitaplığına en son çıkan yayınları almıştı.
* Törene katılan herkes onu kutladı.
Belirtisiz Nesne: Yükleme sorulan  ” ne” sorusuna cevap verir.
* Babası ona başarısında dolayı bisiklet aldı.
* Dünkü konserden sonra, bana bir gül verdi.
Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) 
Cümlede yüklemin bildirdiği şeyin başladığı, bulunduğu, yöneldiği yeri gösteren ögedir. Dolaylı tümleç ismin ” – e, – de, -den” hali eklerini almış soruların cevabını verir. Yükleme   ” nereye, nerede, nereden, neye, neyden, kime, kimde, kimden” soruları sorulara bulunur.
* İçeriye bir grup öğrenci gelecek birazdan.
* Kardeşinin yerinde şimdi o çalışıyor
* Okuldan beşte çıktım dün akşam.
* Kuyudan su çekiyordu küçücük elleriyle.
Zarf Tümleci
Cümlede yüklemin zamanını, durumunu, ölçüsünü, yerini/yönünü gösteren sözcük ya da sözcük gruplarıdır.
Zarf tümleci, yükleme ” ne zaman, nasıl, ne kadar, neden, niçin, ne ile, kim ile”soruları sorularak bulunur.
* Bugün bu işi bitirmeliyiz. (zaman)
* Zaman çok yavaş ilerliyor. (durum)
* Bu yemeği çok seviyorum. (ölçü)
* Elmalardan da biraz alabilir miyim? (miktar)
* Derslerine daha çok çalışmalısın. (üstünlük)
Edat Tümleci
Cümleye amaç, neden, özgülük, benzerlik, araç vs. anlamlar katan söz öbekleridir.
*Yarın buraya annesiyle gelecekmiş. (kimle-birliktelik)
*Uçaklar Avrupa’ya doğru yöneldi. (Nereye doğru-yön)
* Ona göre çalışan her zaman kazanır. (Kime göre/görelik)
* O gelinceye kadar işleri bitiririm. (Ne zamana kadar-zaman)
** Eğer karşınıza çıkan bir soruda seçeneklerde Edat tümleci yok ise bu tür cümleler Zarf tümleci olarak kabul edilir. Zaten seçeneklerde yalnızca birisi olur, belirsizliğe sebebiyet vermez.
Not:
Hitaplar, ara sözler, ara cümleler, ünlemler ve bağlaçlar cümle dışı sözcüklerdir. Bunlar, ögelere ayrılırken herhangi bir gruba dahil edilmez.